ΧΡΟΝΟΣ,ΑΥΤΟΣ Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ Ο χρόνος είναι απόλυτος,διακύρηξε ο Ισαάκ Νεύτων το 1687."Η ροή του είναι τελείως ομοιόμορφη και ανεξάρτητη από οποιονδήποτε εξωτερικό παρά- γοντα".Καθώς τρέχεις βιαστικός για το επόμενο ραντεβού σου,είναι δύσκολο να διαφωνήσεις με τον Νεύτωνα.Όμως,εδώ και ενενήντα χρόνια η Φυσική δεν βλέπει ποια το χρόνο σαν ένα ποτάμι που κινείται προς μια μόνο κατεύθυν- ση,αλλά σαν συνάρτηση της κίνησης του χώρου και της βαρύτητας.Η παλιότε- ρη αντίληψη του χρόνου δέχθηκε καίριο πλήγμα το 1905 από τη θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν η οποία διακύρηξε,ούτε λίγο ούτε πολύ,ότι η μέτρηση του χρόνου επιρρεάζεται από την κίνηση του παρατηρητή. Έχεις βρεθεί ποτέ μέσα σε τρένο σταματημένος σε σταθμό,τη στιγμή που το διπλανό τρένο αρχίζει να κινείται;Είναι μια παράξενη αίσθηση,για- τί δεν μπορείς να καταλάβεις ποιος κινείται,εσύ ή το άλλο τρένο.Χρειάζε- σαι κάποιο σταθερό σημείο αναφοράς,όπως για παράδειγμα την αποβάθρα,και μόνο τότε μπορείς να είσαι βέβαιος.Ο χρόνος είναι σχετικός με τον ίδιο περίπου τρόπο αλλά δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε γιατί οι διαφορές του είναι απειροελάχιστες και ούτε υπάρχει σταθερό σημείο αναφοράς.Σε ταχύ- τητες που πλησιάζουν την ταχήτητα του φωτός,όπως στις συγκρούσεις σωμα- τιδίων μέσα σε ερευνητικούς επιταγχυντές,η σχετικότητα του χρόνου γίνε- ται κάτι πολυ πιο χειροπιαστό.Ελάχιστες θεωρίες της φυσικής έχουν απο- δειχθεί σε τόσα πολλά πειράματα,όσο η θεωρία της σχετικότητας.Η ιδέα της σχετικότητας του χρόνου είναι πολύ απλή,αλλά οι συνέπειες και οι επεκτά- σεις της πλησιάζουν το φανταστικό.Για παράδειγμα,ένα χρονόμετρο που κι- νείται με πολύ μεγάλη ταχύτητα,μετρά το χρόνο ("χτυπά") πολύ πιο αργά α- πό ένα χρονόμετρο που παραμένει ακίνητο ως προς τον παρατηρητή. Μια γεωμετρική απλούστευση θα μπορούσε να βοηθήσει την ανθρώπινη νόηση να καταλάβει το ακατανόητο.Ένας κύβος με τρεις γεωμετρικές συντε- ταγμένες παριστά το χρόνο όπως τον αντιλαμβανόματε.Ο χρόνος παριστάται με την κίνηση του κύβου από τ'αριστερά προς τα δεξιά.Κάθε ένα από τα φω- τεινά κατακόρυφα επίπεδα παριστά μια διαφορετική χρονική στιγμή.Ένας φω- τεινός κώνος διασχίζει διαδοχικά τα επίπεδα.Η κορυφή του κώνου θα μπο- ρούσε να υπάρχει σε οποιοδήποτε σημείο. Τα γεγονότα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: Αυτά που το φως τους έχει αρκετό χρόνο για να μας φθάσει-εδώ τα βλέπουμε στο εσωτερικό του κώνου- και αυτά που ακόμα δεν γνωρίζουμε γιατί το φως τους δεν μας έχει φθάσει. Καθώς κυλάει ο χρόνος,ο κώνος των γνωστών γεγονότων,καταλαμβάνει μεγαλύ- τερη επιφάνεια σε κάθε διαδοχικό επίπεδο,και με αυτό τον τρόπο φέρνει περισσότερα γεγονότα στην περιοχή του δικού μας παρόντος. Για παράσειγμα,δεν βλέπουμε την έκρηξη μιας σουπερνόβα,παρά μόνο α- φού περάσουν τα χιλιάδες χρόνια που χρειάστηκε το φως της έκρηξης για να φθάσει ως εμάς.Στην πολυδιάστατη πραγματικότητα που ζούμε,τα γεγονότα μας αγγίζουν όχι τη στιγμή που πραγματικά συμβαίνουν,αλλά τη στιγμή που φθάνουν ως εμάς.Κι όταν επιτέλους μας αγγίξουν,η δική τους πραγματικότη- τα βρίσκεται σε κάποιο μακρινό δικό της μέλλον.Αν ταξιδέψουμε στο παρελ- θόν,όπως κάνουν καθημερινά οι αστρονόμοι με τα σύγχρονα τηλεσκόπια,θα δούμε το μπαλόνι οπως ήταν πριν σκάσει. Τα τελευταία χρόνια η θεωρία της σχετικότητας έχει βρει έναν απρο- σδόκητο σύμμαχο στις μαύρες τρύπες,αυτά τα παράξενα "θηρία" που απομέ- νουν από τη συρρίκνωση ενός μεγάλου άστρου,και έχουν βαρυτική έλξη τόσο τεράστια που συνθλήβει γύρω τους κάθε ίχνος ύλης,παραμορφώνοντας το χώρο και καταργώντας το χρόνο. Ο χρόνος,λοιπόν,είναι σχετικός και μεταβλητός.Μπορεί,άραγε,να αντι- στραφεί;Η αρχική απόντηση είναι όχι,αφού ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυνα- μικής ορίζει αναντίρητα ότι κανένα σύστημα σε απομόνωση δεν μπορεί να κινηθεί από κατάσταση αταξίας σε κατάσταση τάξης.Απλή και σίγουρη απά- ντηση,φθάνει να πιστέψουμε ότι το σύμπαν είναι ένα απομονωμένο σύστημα. Ήδη,όμως,εδώ και δύο περίπου δεκαετίες,η επιστήμη ερευνά τη θεωρία της παράλληλης ύπαρξης πολλαπλών κόσμων (Inflationary Cosmology),που ίσως ε- πικοινωνούν μεταξύ τους μέσα από τις μηστηριώδης μαύρες τρύπες του Δια- στήματος. "Ο χρόνος δεν είναι δυνατόν να θεωρείται απόλυτο στοιχείο στην πε- ριγραφή της φύσης",διακυρήσσει ο Τζων Ουήλερ του πανεπιστημίου Πρίνστον, αστροφυσικός που καθιέρωσε την ονομασία "μαύρη τρύπα".<< Το "πριν" και το "μετά" δεν κυβερνούν παντού την πραγματικότητα.Δε θα μπορέσουμε,όμως, να καταλάβουμε πόσο απλό είναι το σύμπαν,παρά μόνο αφού πρώτα καταλάβου- με πόσο παράδοξο είναι>>. ================================ Περιοδικό "Experiment" σελ. 13-15 ================================